Uluslararası İnsan Hakları Hukukunda Nefret Söylemi ve Karşılaştırmalı Nefret Suçları

Demokratik, insan haklarına dayanan özgürlükçü toplumlarda, hak ve özgürlüklerden kısıtlama ve engellemelerle karşılaşmadan yararlanmak kadar, başkalarının hak ve özgürlüklerini, saygınlığını, insanlık onurunu korumak da bir o kadar önemlidir. Bu durum, insan olarak eşit olmamızın bir gereğidir. Bir özgürlükten yararlanırken, hangi amaç ve saiklerle olursa olsun keyfi ve hoyratça başkalarının hak ve yararlarını ihlal etmek, bugün insan hakları hukukunun izin vermediği bir durum olduğu gibi, başkalarının hak ve özgürlükleri ile insan olma onurlarını koruma adına, demokratik toplum düzeninin sağladığı hakları kötüye kullananlarla etkili şekilde mücadele edilmesi gerekmektedir. İnsanlığın geçmişte yaşadığı ve izleri silinemeyen acılar, bu kötüye kullanımlara karşı toplumların kendini güvende hissetmeleri adına, uluslararası insan hakları sözleşmeleri etrafında taahhütlerde bulunma ihtiyacı doğurmuştur.

Hoşgörüsüzlüğün, başkasının farklılığını kabullenmeme bağnazlık ve ayrımcılığının bir dışavurumu olan nefret söyleminin, bir hukuk düzeninde koruma görmemesi, bunun toplumsal ve küresel bir sorun olduğunun kabul edilmesi, insan hakları hukuku ve diğer alanlarda buna karşı nasıl mücadele edileceği, gelişmiş ülkelerin ve uluslararası kuruluşların gündemlerinde olan konular olmaya devam etmektedir. Bu konularda, gerek yasal düzenlemeler ve uygulama etkinliği gerek akademik çalışma ve birikim bakımından ülkemizin biraz geriden geldiğini itiraf etmek gerekir.

Bu çalışmaya başlamada, özellikle savcılık ve yargılamalar sırasında mesleğim gereği uygulamaya çalıştığım mevzuatın, ayrımcılık temelli hoşgörüsüzlük, başka bir deyimle toplumsal karakteristik kimliklere duyulan bir nefretle işlenen suçlarda, suçla birlikte bu kimliklerden dolayı toplumda durumu daha da ağırlaşan mağdurların gereken korumayı sağlamaması; faillerin, bu kimliklere duyduğu nefret ve önyargı nedeniyle cezalarının ağırlaştırılmasını öngören düzenlemelerin, bir kaç istisna dışında, bulunmayışı etkili olmuştur. Ceza kanunundaki düzenlemeler, ayrımcılığı yeterince cezalandırmadığı gibi, kin ve nefrete dayalı ayrımcılığın görünür kılınmasına da izin vermediğinden sorunun toplumsal boyutlarının ortaya çıkmasını engellemektedir. Oysa, bir sorunla etkili mücadele edebilmek için öncelikle sorunun boyutlarını tespit etmek gerekir.

Bu çalışma ile ülkemizde yeni yeni hukuk kamuoyunun dikkatini çekmeye başlayan nefret söylemi ve nefret suçlarının, insan hakları ve uluslararası alandaki durumunu incelemek, ülkemiz mevzuat ve uygulamasının bunlarla uyumu ve ceza hukuku alanındaki durumuna ilişkin devam eden tartışmalara katkı amaçlanmıştır.

 

    GİRİŞ-1

    BİRİNCİ BÖLÜM

    ULUSLARARASI İNSAN HAKLARI HUKUKUNDANEFRET SÖYLEMİ

    I. -KAVRAMSAL ÇERÇEVE-5

    A. -Nefret Söylemi ve İlişkili Kavramlar-5

    1. -Nefret Söylemi-5

    a. -Nefret Söyleminin Kapsamı-8

    b. -Nefret Söylemi ve İfade Özgürlüğü-11

    c. -Nefret Söylemi ve Ayrımcılık Yasağı-14

    d. -Nefret Söylemi, Hakaret ve Karalama-16

    e. -Siyasi Konuşma ve Nefret Söylemi-18

    2. -Nefret Suçu-20

    B. -Nefret Söylemi ve Suçlarının Etkileri-24

    C. -İnsan Hakları İhlali Olarak Nefret Söylemi ve Suçları-32

    II. -BİRLEŞMİŞ MİLLETLER İNSAN HAKLARI KORUMA SİSTEMİ VE NEFRET SÖYLEMİ-36

    A. -Genel Olarak-36

    B. -İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi-37

    C. -Soykırımın Önlenmesi Sözleşmesi-38

    D. -Komiteli Sözleşmeler: Medeni ve Siyasal Haklar Sözleşmesi ile Her Türlü Irk Ayrımcılığının Önlenmesi Sözleşmesi-39

    1. -Medeni ve Siyasal Haklar Sözleşmesi-39

    a. -Sözleşme Düzenlemesi-39

    b. -İnsan Hakları Komitesinin Konuya İlişkin Kararları-42

    2. -Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına Dair Uluslararası Sözleşme-48

    a. -Genel Olarak-48

    b. -CERD Komitesi’ne Yapılan Başvurular-52

    3. -İki Sözleşmenin Karşılaştırılması-55

    E. -BM Ayrımcılık Karşıtı Diğer Sözleşmeler-57

    III. -ULUSLARARASI CEZA HUKUKUNDA NEFRET SÖYLEMİ-58

    A. -Genel Olarak-58

    B. -Nuremberg Yargılamaları-59

    C. -Ruanda İçin Uluslararası Ceza Mahkemesi (ICTR)-61

    D. -Eski Yugoslavya İçin Uluslararası Ceza Mahkemesi (ICTY)-64

    E. -Uluslararası Ceza Mahkemesi (ICC)-68

    IV. -BÖLGESEL İNSAN HAKLARI KORUMA SİSTEMLERİ VE NEFRET SÖYLEMİ-70

    A. -Avrupa-70

    1. -Yargısal Koruma Dışındaki Çalışmalar-70

    a. -Avrupa Konseyi-70

    b. -Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT)-77

    (1)-Genel Olarak-77

    (2)-Nefret Söylemi ve Suçlarıyla Mücadele-79

    c. -Avrupa Birliği’nin Nefret Söylemi İle İlgili Düzenlemeleri-81

    (1)-AB ve Ayrımcılıkla Mücadele-81

    (2)-Irkçılık ve Yabancı Düşmanlığı İle Mücadele Çerçeve Kararı-82

    (3)-Diğer Çalışmalar-87

    2. -Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Mahkemesine Göre Nefret Söylemi-88

    a. -İfade Özgürlüğünün Demokratik Bir Toplumda Önemi-88

    b. -İfade Özgürlüğünün Sınırları-90

    (1)-Genel Olarak-90

    (2)-Hakların Kötüye Kullanılması Yasağı-92

    (3)-Takdir Hakkı Doktrini, Başkalarının Hakları ve Nefret Söylemi-96

    c. -AİHM’ne Göre Nefret Söyleminin Belirlenmesi-98

    (1)-Genel Olarak-98

    (2)-Söylem Sahibinin Amacı-101

    (3)-Söz konusu İfadenin İçeriği-102

    (a)-Irkçı Nefret-104

    (b)-Etnik ve Ulusal Kimliğe Yönelik Nefret-110

    (c)-Din ve İnanç Odaklı Nefret-114

    (d)-Cinsiyet, Cinsel Eğilim ve Diğer Dezavantajlılık Nedeniyle Nefret-118

    (e)-Terörü Övme ve Teröre Teşvik-119

    (4)-İfadenin Bağlamı-123

    B. -Inter-Amerikan İnsan Hakları Sistemi-125

    1. -Sistemin Genel Özellikleri-125

    2. -Sözleşmede İfade Özgürlüğünü Sınırlayan Düzenlemeler-126

    3. -Mahkemenin Nefret Söylemi Konusundaki İçtihadı-127

    C. -Afrika İnsan Hakları Sistemi-131

    1. -Sistemin Genel Özellikleri-131

    2. -İfade Özgürlüğü ve Sınırları-133

    3. -Komisyon ve Mahkemenin Yaklaşımı-133

    V. -NEFRET SÖYLEMİNE İLİŞKİN ULUSLARARASI İNSAN HAKLARI HUKUKUNDAKİ GELİŞİMİN ULUSAL MEVZUATLARA ETKİSİ-135

    İKİNCİ BÖLÜM

    KARŞILAŞTIRMALI NEFRET SUÇLARI

    I. -NEFRET SUÇLARI HUKUKUNUN ORTAYA ÇIKIŞI VE ÖNEMİ-139

    II. -NEFRET SUÇLARININ ÖZELLİKLERİ-143

    III. -NEFRET SUÇLARI İLE MÜCADELEDE SUÇ VE CEZA POLİTİKASI-146

    A. -Stratejik Yaklaşım-146

    B. -Veri Toplanması-150

    C. -Nefret Suçu Oluşturan Eylemlerin Sınıflandırılması-153

    D. -Nefret Suçlarında Ceza Politikası-159

    1. -Pratik Nedenler-159

    2. -Teorik Gerekçeler-161

    3. -Bağımsız Suç Tipi veya Nitelikli Hal Tercihi-162

    a. -Düzenleme Çeşitliliği-162

    b. -Cezada Artışı Öngören Genel Nitelikte Hükümler-163

    c. -Özel Nitelikte Düzenleme-164

    d. -Tercih Edilen Ceza Düzenleme Şeklinin Yarar ve Sakıncaları-166

    4. -Saikin Gösterilme Biçimi-168

    a. -Düşmanlık Modeli-168

    b. -Ayrımcı Seçim Modeli-169

    E. -Nefret Suçlarında Önyargı Saikinin İspatı-171

    IV. -ABD’NDE NEFRET SUÇLARIYLA MÜCADELE-173

    A. -Tarihi Gelişim-173

    B. -Yürürlükteki Federal Düzenlemeler-177

    1. -2009 Yılına Kadar Yapılan Kanunlar-177

    2. -2009 Tarihli Nefret Suçlarının Önlenmesi Kanunu-181

    C. -Amerikan Yüksek Mahkemesinin Nefret Söylemi ve Suçları Konusundaki İçtihadı-183

    V. -KORUNAN HUKUKSAL YARARA GÖRE TEMEL CEZA KANUNLARINDA NEFRET SUÇLARI-189

    A. -Genel Olarak-189

    B. -Türk Ceza Kanunu’ndaki Sınıflamaya Göre Korunan Hukuksal Yararlar ve Nefret Saikli Suçlar-192

    1. -Soykırım ve İnsanlığa Karşı Suçlar-192

    2. -Yaşam Hakkına ve Beden Bütünlüğüne Karşı Suçlar: Kasten Öldürme, Yaralama, İşkence ve Eziyet-193

    3. -Hürriyete Karşı Suçlar-195

    4. -Nefret ve Ayrımcılık-198

    5. -Şerefe Karşı Suçlar: Hakaret-201

    6. -Özel Hayata ve Hayatın Gizli Alanına Karşı Suçlar-203

    7. -İbadethane ve Mezarlıklara Zarar Verilmesi-204

    8. -Halkı Kin ve Düşmanlığa Tahrik veya Aşağılama-205

    9. -Devletin Egemenlik Alametlerini Aşağılama-210

    10. -Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Devletin Kurum ve Organlarını Aşağılama-210

    11. -Görevi Kötüye Kullanma ve Ceza Hükmü İçeren Özel Kanun Düzenlemeleri-212

    VI. -NEFRET SUÇLARININ SORUŞTURULMASI-213

    A. -Nefret Suçlarında Kolluk Araştırmasının Özellikleri-213

    B. -Savcının Rolü-218

    SONUÇ-221

    KAYNAKÇA-229